Wat doet een disclaimer met het spelgedrag?

Het zal niemand ontgaan zijn: de disclaimer Speel bewust 18+ is onlangs vervangen door Wat kost gokken jou? Stop op tijd. 18+

Niet iedereen is daar even enthousiast over. De eerdere slogan lag lekker in het gehoor, want hoewel het geen volle rijm was, klinkt het wel als rijm. Dit mist de nieuwe disclaimer. Aan de andere kant is ‘speel bewust’ een term die door iedereen anders ingevuld kan worden. Er is ruimte voor interpretatie, en is dat wenselijk voor zo’n slogan? In 2016 vroeg kamerlid Mei Li Vos om een amendement op de Wet Koa. Zij vond de disclaimer te licht en te aansporend.

Het eerste deel van de slogan bestaat namelijk uit een gebiedende wijs: speel. Daarachter komt bewust, uiteraard, maar er zit misschien wel iets in de opmerking van Vos. Dat heeft er uiteindelijk toe geleid dat er een onderzoek gestart is om een nieuwe slogan te ontwikkelen. Dat dit uiteindelijk Wat kost gokken jou? Stop op tijd. 18+ geworden is, is inmiddels duidelijk. Maar dit is niet zonder slag of stoot gebeurt.

Ook is er tijdens het onderzoek gekeken naar slogans in het buitenland, en hoe deze werken. Zo is de disclaimer in de UK inmiddels ook veranderd. Ook hier is onderzoek gedaan. Vandaag kijken we naar wat de beweegredenen zijn voor het al dan niet kiezen van een slogan, en wat de invloed kan zijn van een (slechte) disclaimer.

When the fun stops, stop

Laten we starten in de UK. De slogan was hier voorheen When the fun stops, stop. In het onderzoek naar een nieuwe disclaimer voor de Nederlandse markt is deze slogan ook onder de loep genomen. Hierbij wordt opgemerkt dat deze slogan een positieve associatie heeft met gokken: het woordje fun zou juist stimuleren om te gokken. Het woord werd ook nog eens in een iets groter lettertype weergegeven, waardoor de nadruk erg op dat woord kwam te liggen, wat de positieve associatie lijkt te versterken. Dat is uiteraard niet de bedoeling van zo’n disclaimer. Bovendien wordt de slogan in zwart weergegeven op een gele achtergrond waardoor de waarschuwing wellicht ook minder goed overkomt.

Het onderzoek in de UK werd onder drie groepen deelnemers uitgevoerd. Twee groepen bestonden uit spelers die wel eens inzetten op een voetbalwedstrijd. Een derde groep bestond uit spelers van online roulette. Alle deelnemers kregen een taak en daarvoor een beloning, waarmee ze evt. mochten gokken. Binnen elke groep werd een onderverdeling gemaakt. Bij de sportsbettinggroepen bestond de verdeling uit een groep deelnemers die slogan wel te zien kregen, en een groep die dat niet kreeg. De verdeling was ongeveer 50/50. Bij de roulettegroep was er een onderverdeling in 3: zonder slogan, met de nieuwe en met de oude opmaak van de slogan. De verdeling was hierbij ook weer evenredig.

Geen eenduidige resultaten

Doel van het onderzoek was om te kijken wat er gebeurt met het speelgedrag. Het opvallende is dat deelnemers die de slogan te zien kregen, vrijwel altijd iets vaker en langer doorspeelden dan de deelnemers die deze niet te zien kregen. En de deelnemers in groep 2 die de oude opmaak te zien kregen, speelden vaker en meer dan degene met de nieuwe opmaak, vooral vergeleken met de deelnemers die geen boodschap te zien kregen. Toch waren de verschillen overall slechts enkele procenten en de sample te klein om daar daadwerkelijk van te kunnen zeggen dat het een significant verschil is. Wat wel voorzichtig geconcludeerd kan worden, is dat de boodschap ook niet het preventieve effect had waar het voor bedoeld was.

Het onderzoek noemt ook nog een mogelijk ongewenst effect wanneer spelers het bericht vaker zien, namelijk dat dit averechts kan gaan werken. Vooral een tekst zoals deze in de UK gebruikt werd. Ook wordt er gewezen op een dynamische versus statische boodschap: een tekst die in beeld komt, beweegt, zou meer effect hebben. Ook hier wordt besproken dat een boodschap zoals When the fun stops, stop te generiek zijn en de verantwoordelijkheid bij de speler leggen. Een slogan die de risico’s sterker benoemt, zou wellicht beter werken. Ook kan er gekeken worden naar gepersonaliseerde boodschappen en disclaimers die op een positieve manier psychologisch werken.

Inmiddels is de slogan in de UK veranderd in Take time to think.

Speel bewust

In Nederland was de slogan Speel bewust 18+ dus tot begin 2022 in gebruik. Deze is in het onderzoek naar de nieuwe disclaimer naast die van andere landen gelegd:

• België: Gok met mate
• Australië: Gamble responsibly
• Ontario, Canada: Play smart

Net als voor de voormalige Nederlandse en Britse slogan is hier de kritiek dat deze te generiek zijn en de verantwoordelijkheid bij de speler leggen om hier iets mee te doen. De verwachting is dan ook dat de resultaten die we in het Britse onderzoek zien, ook hierop van toepassing zijn. Er zal weinig preventieve werking uitgaan van dit soort disclaimers. Dat moest dus anders.

Dijksterhuis en van Baaren (D&B) hebben opdracht gekregen om een nieuwe slogan te ontwikkelen voor de Nederlandse kansspelmarkt. Daarbij houden zij rekening met gedrag en gedragsverandering, wat volgens hen complexe materie is. Gedrag wordt beïnvloed door drie factoren: de omgeving, persoonlijke competenties en psychologische drijfveren. Om tot gedragsverandering te komen, maakt D&B gebruik van het Behavior Change Model (BCM).

Het doel van de nieuwe disclaimer moest zijn:

Het wijzen op risico’s van deelname aan kansspelen. Waarbij we focussen op preventie, vanuit een gezondheidsperspectief. De insteek is: het voorkomen van problematisch gokgedrag.

Gedragsanalyse

Hiervoor is een uitgebreide gedragsanalyse gedaan. Enkele punten die hieruit naar voren zijn gekomen:

• Er kan invloed uitgeoefend worden op de illusie van controle (magisch denken), een onjuiste risicoperceptie, cognitieve biases, sociale normen, positieve associaties en gebrek aan kennis.
• Een tekst die aanzet tot zelfreflectie heeft de meeste potentie om mensen te wijzen op de risico’s van kansspelen.
• De disclaimer kan ingezet worden als interventie op de winstframing uit reclame-uitingen.
• Het woord ‘niet’ kan beter niet gebruikt worden, omdat het menselijk brein hier slecht mee omgaat.
• Een slogan kan al snel een positieve associatie oproepen, dit moet zoveel mogelijk vermeden worden.
• De slogan moet toegankelijk en voor vrijwel iedereen te begrijpen zijn.

Hieruit is een strategie gekomen. De slogan moet:

• Aandacht trekken.
• Activeren tot bepaald gedrag. Bijvoorbeeld door een vraag te stellen en door de speler te raken.
• Eenduidig en toegankelijk zijn.
• Gemakkelijk te verwerken en onthouden zijn (bijvoorbeeld door rijm of alliteratie).

Uiteindelijk komt D&B tot vier mogelijke scenario’s voor een nieuwe slogan. Informeren over risico’s, corrigeren van cognitieve biases (onjuiste overtuigingen, zoals winkans), stilstaan bij persoonlijke grenzen of sociale acceptatie en normalisatie verminderen.

5 potentiële slogans en de beoordeling daarvan

Op basis van bovenstaande is D&B tot vijf mogelijke nieuwe slogans gekomen. Deze zijn door een projectteam, bestaande uit vertegenwoordigers van kansspelen en de verslavingssector, beoordeeld.

• Iedereen kan verliezen. Ook jij. 18+
• De kans is groot dat je verliest. 18+
• Gokken kost geld. Waar leg jij de grens? 18+
• Voorkom spijt. Stop op tijd. 18+
• Wat kost gokken jou? Stop op tijd. 18+

De gekozen disclaimer Wat kost gokken jou? Stop op tijd. 18+ voldoet aan alle eisen, heeft de langste lijst pluspunten en slechts een nadeel. Het ‘bekt’ niet zo lekker als de voorganger. Maar dat geldt ook voor drie van de vier andere voorgestelde slogans. Deze slogan kreeg bij de stemrondes ook de meeste stemmen, maar niet heel overtuigend.

Het panel mocht uiteindelijk ook zelf een voorstel doen, dat werden:

• Bepaal je inleg, ken je grens. 18+
• Speel verstandig, beperk je inleg. 18+

Echter, deze voldoen beide niet aan de vijf checkboxen en worden het uiteindelijk niet. Vooral de loterijen hebben bezwaren tegen de andere vijf, maar krijgen toestemming om de oude slogan te blijven gebruiken. Nummer 5 blijkt vervolgens het meest geschikt en is geïntroduceerd als nieuwe disclaimer.

Wat vinden we er van?

De nieuwe slogan is per 1 april 2022, precies een jaar na de inwerkingtreding van Wet Koa, verplicht. Zowel aanbieders als affiliates moeten sinds deze datum bij al hun uitingen deze nieuwe disclaimer gebruiken. Velen hebben echter al eerder, ergens in het eerste kwartaal, de overstap gemaakt. Maar, wat vinden ‘we’ (de branche, de spelers) er eigenlijk van? Een lastige vraag!

Onetime stelde de vraag, samen met de vraag wat ‘bewust spelen’ voor spelers inhoudt, op het forum. Daaruit komen vooral gemengde reacties. Van ‘het bekt niet zo lekker’ en ‘er zal vast goed over nagedacht zijn’ tot ‘het is voor de bühne’ en ‘goed gevonden, maar of het helpt?’. Het laat zich nog het best samenvatten tot: het zorgt misschien voor iets van bewustzijn maar verantwoord spelen moet op een andere manier bijgebracht worden. Sociale druk, een goed gesprek? Wie zal het zeggen.

Feit is dat er een nieuwe slogan is, zonder dat we eigenlijk goed weten of zo’n disclaimer wel écht iets doet. Aan de andere kant, als ermee voorkomen wordt dat er één speler in de problemen raakt, is dat al iets. Verantwoord spelen is een samenspel van vele factoren, die elkaar versterken. Versterken in het herhalen van een boodschap, in hoe spelers aangesproken willen worden, in het creëren van bewustzijn bij iedereen die het raakt.